در یک دهه گذشته شاهد سرعت گرفتن تحول در سیستم های انرژی بوده ایم. افزایش استفاده از انرژی های نو و افزایش تمرکز بر روی تغییرات اقلیمی موجب شد تا توجه جهانی به کربن زدایی از سیستم های انرژی معطوف شود. یکی از شاخص هایی که روند حرکت جهان به سمت انرژی های پاک را نشان می دهد، شاخص گذار انرژی (ETI) است که از دو بعد «الزامات عملکرد سیستم» و «آمادگی گذار» تشکیل شده است. عملکرد سیستم، توزیع انرژی کشورها را در سه حوزه کلیدی با عنوان مثلث انرژی که شامل «پایداری زیست محیطی»، «امنیت و دسترسی»، «رشد و توسعه اقتصادی» است نشان می دهد. آمادگی گذار انرژی نیز به معنای ایجاد محیط مناسب برای انجام این گذار است که شامل «سرمایه گذاری»، «ساختار سیستم انرژی»، «مشارکت مصرف کننده و سایر سرمایه های انسانی»، «محیط کسب و کار نو آور و زیرساخت ها»، «نهادها و حکمرانی» و «تعهد سیاسی و نظارت» می شود.

با توجه به ابعاد مورد بررسی در شاخص گذار انرژی، بازنگری در سیاست های کلان مرتبط با انرژی امری ضروری و اجتناب ناپذیر است که در این میان با توجه به بالا بودن شاخص شدت انرژی در کشور آن هم از نوع فسیلی در مقایسه با کشورهای مشابه، اهمیت موضوع دوچندان می شود. شدت مصرف انرژی تنها شاخصی است که می تواند شرایط نابسامان اسراف انرژی در کشور را به وضوح نشان دهد. شاخصی که مشخص می کند برای تولید یک واحد تولید ناخالص داخلی باید چه میزان انرژی مصرف کرد. در این میان می توان به کمک یکی از ابزار های مالی جدید در کشور به نام «گواهی صرفه جویی انرژی» در راستای بهینه سازی مصرف انرژی و پایداری محیط زیست گام برداشت. که خوشبختانه شورای عالی انرژی کشور در جلسه مورخ ۰۷/۰۴/۱۴۰۰ به منظور عملیاتی نمودن آیین نامه اجرایی «ایجاد بازار بهینه سازی انرژی و محیط زیست»  به شماره ۱۷۴۶۷۱۰ مورخ ۱۹/۱۲/۱۳۹۶ مصوب شورای عالی انرژی، دستورالعمل اجرایی آیین نامه مذکور را تصویب نمود. این آیین نامه در راستای عملیاتی شدن ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر و همچنین طبق ماده ۵ قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی توسط معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در شورای عالی انرژی مطرح و به تصویب رسید. هدف اصلی این آیین نامه، ایجاد بازار بهینه سازی انرژی در کشور است تا براساس صرفه جویی که در هر یک از بخش ها در زمینه انرژی اتفاق می افتد، گواهینامه صرفه جویی انرژی برای آنها صادر شود به نحوی که بتوان آن را در بازار بهینه سازی که در چارچوب قوانین و مقررات حاکم بر بازار بورس انرژی ایران تشکیل و اداره می شود، داد و ستد کنند. در واقع گواهی صرفه جویی انرژی، اوراق بهاداری است که نشان دهنده حق مالکیت بر مقدار مشخصی از میزان صرفه جویی شده از یک حامل انرژی در یک دوره زمانی مشخص است. در بیشتر بازارهای مالی توسعه یافته دنیا، این اوراق قابل معامله بوده و در بازار ثانویه قابل خرید و فروش هستند. به عقیده کارشناسان یکی از تأثیرگذارترین روش های بهینه سازی مصرف انرژی در دنیا، استفاده از راهکارهای تشویقی این چنینی است.  با اجرای آیین نامه بازار بهینه سازی انرژی و محیط زیست می توان شاهد مدیریت مصرف انرژی، افزایش پایداری شبکه های انرژی در تامین تقاضای انرژی، ایجاد بازار برای توسعه فناوری های جدیدی که منجر به ارتقای بهره وری و کاهش اتلاف انرژی و توسعه منابع تولید انرژی های پاک در کشور می شود و افزایش توان رقابتی منطقه ای و بین المللی صادرات حامل های انرژی در کشور بود، از طرفی، از آنجا که گواهی های مذکور به دو صورت تعریف شده: یکی گواهی صرفه جویی محقق شده و دیگری گواهی صرفه جویی تامین مالی، لذا می تواند با کمک به تامین مالی طرح های مبتنی بر تکنولوژی های جدید برای صرفه جویی و بهینه سازی مصرف انرژی و توسعه انرژی های تجدید پذیر، در مسیر انتقال از سیستم های انرژی کنونی که عمدتاً فسیلی هستند به سمت انرژی های با انتشار کربن کمتر حرکت کرد. بنابراین با توجه به اینکه جهان در حال سپری کردن شدیدترین بحران انرژی در دهه های اخیر است و کشور ما ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست، لذا سرعت بخشیدن به اقدامات برای قراردادن بشر در مسیر بهینه سازی مصرف انرژی و در عین حال رسیدگی به نیازهای امنیت انرژی بسیار مهم است. در این راستا، ایجاد چشم انداز سرمایه گذاری جذاب برای سرمایه های خصوصی اعم از خارجی و داخلی، برای تامین مالی پروژه های بهینه سازی مصرف انرژی (چارچوب سیاسی و قانونی، ثبات ارزی و نهادی، کیفیت زیرساخت، در دسترس بودن فناوری و …)، ترویج مشارکت مصرف کننده و ایجاد مسئولیت فردی در بخش حقیقی و حقوقی، ایجاد مشوق ها برای تغییر رفتار مصرف کننده و … از جمله اقدامات کلیدی موثر می باشد و تنها با همکاری همگان امکان پیشبرد حرکت انتقال جمعی به سال ۲۰۵۰ و دستیابی به پیشرفت بی امان جهانی که نیاز و سزاوار آن است وجود خواهد داشت.

  • نویسنده : اوین حبیبی ؛ کارشناس امور معاملات بورس انرژی