صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در ایران از پتانسیل بالایی برخوردار بوده و یک سوم اشتغال و ثروت ملی در اختیار این صنعت است. از منظر تولید ثروت ملی این صنعت (برابر و در زمان تحریم بالاتر از صنعت نفت بوده) در راستای افزایش ارزش اقتصادی محصول (عرضه مناسب و توسعه صادرات)، یکی از حلقه‌های مهم تولید در بخش کشاورزی میباشد و از منظر اقتصادی بمنظور افزایش بهره‌وری، جلوگیری از ضایعات و افزایش ماندگاری محصولات کشاورزی و غذایی، با ایجاد مطلوبیت سهم بسیار زیادی در افزایش ارزش افزایی محصولات خام کشاورزی دارد و یکی از تکیه‌گاه‌های توسعه اقتصادی کشور است.
نظر به سیاستهای کلان کشور و در راستای فرمایشات مقام معظم رهبری (بندهای ششم و هفتم سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی) درخصوص تامین امنیت غذایی و نیل به خودکفایی در محصولات کشاورزی و غذایی و به استناد بندهای سوم و ششم سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی به منظور متنوع سازی ابزارهای حمایت از بخش کشاورزی و همچنین طبق بند ز ماده ۳۱ برنامه ششم توسعه در خصوص تکمیل زنجیره تولید محصولات کشاورزی از طریق اعطای کمک فنی- اعتباری به تشکلهای فراگیر کشاورزی و روستایی و حمایت از توسعه ظرفیت صادراتی صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی و در راستای ماده ۷ قانون احکام دائمی توسعه کشور مبنی بر اهمیت امنیت و سلامت غذایی، تمرکز سیاستگذاری و برنامه‌ریزی صنایع تبدیلی و تکمیلی در بخش کشاورزی و زیر بخش‌های مرتبط با آن با همراهی و راهنمایی وزارت جهاد کشاورزی براساس اساسنامه و تایید آن توسط وزارت جهاد کشاورزی جزو وظایف فدراسیون صنایع تبدیلی و تکمیلی در بخش کشاورزی خواهد بود تا به لحاظ حقوقی و تشکیلاتی با یک تشکیلات ساختاری یکپارچه و منسجم وارد تعاملات نزدیک و جدی جهت حل مسائل پیرامونی صنایع غذایی و کشاورزی به عنوان یکی از حلقه‌های زنجیره تولید از مزرعه تا سفره شود.
فدراسیون تشکلهای صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی ایران با هدف توسعه همکاری با انجمنها، تشکلها، صنایع تولیدی بخش‌های مختلف کشاورزی و غذایی کشور”به عنوان حلقه واصله از مزرعه (کشاورز) تا منزل (مصرف کننده)” و نقش محوری در زمینه تعامل، هماهنگی و توسعه ارتباطات بین بخش خصوصی و دولتی “بدون نگاه مالی و سیاسی” در راستای اهداف و اصول والای نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران تاسیس شده است.
صنایع غذایی و کشاورزی علاوه بر آنکه نسبت به سایر بنگاههـا و نهادهاي اقتصادي به مراتب بهره ور ترند، انعطاف پذیري بیشتري به جهت تطبیق فعالیتهاي خـود بـا شـرایط متغیـر بازار را دارند و این امر راه اندازي و ثبات اقتصادي آنها را تسهیل مینماید و اصولا در پیوند با محدودیتهاي ناشی از کمبود سرمایه، بازار فـروش و نیـروي متخصـص، در مقیاسـی کوچک و ساختاري ساده و منعطف شکل گرفتهانـد تـا ضـمن رفـع انحصـار بـا گسـترش اشـتغال و رشـد تولیـد بـه ایجاد سلامت و امنیت غذایی، بالا بردن سطح رفاه و افزایش تولید ناخالص ملی به اقتصاد کشور یاري رسانند.
از منظر اقتصادی صنایع غذایی و کشاورزی در تمام مناطق کشور پراکنده اند و ضریب نفوذ بـالاتري در سـطح اقتصـاد خـرد دارنـد. طبعا موفقیت یا عدم موفقیت آنها چراغ راهنمایی براي سایر فعالان اقتصادي در زمینه ورود و خروج از فعالیـت هـاي اقتصادي است ، به عبارت دیگر شرایط این بنگاهها نمادي از چگونگی شرایط اقتصادي است. بنابراین اگر رونق نهـایی اقتصاد را در گرو اعتماد عمومی، امنیت سرمایه گذاري و بهبود فضاي کسب و کار بدانیم، از این منظر نیز حمایـت از مجموعه صنایع غذایی و کشاورزی بسیار موثر خواهد بود.
با وجود این نقاط قوت، مجموعه صنایع غذایی و کشاورزی به شدت نیازمند رفع نقـاط ضـعف و تهدیـدها و نـوعی تعامـل درونـی در سیسـتم اقتصادي کشور هستند. از این رو تولید ثروت، توزیع عادلانه درآمد، رونق بخشی به صادرات و حتی کـاهش فقـر، بـا اتکا به توان واحدهاي صنایع تبدیلی و تکمیلی در بخش کشاورزی در صحنه اقتصاد منوط به تکمیل زنجیره حمایتهاي هدفمند و مـوثر اسـت و ضـروري است حمایتهاي دولتی در این جهت سامان پذیرد.
صنعت غذا در ایران با توجه به شرایط آب و هوایی، تنوع و کیفیت مطلوب کشاورزی دارای اهمیت و مزایای فراوانی است. صنایع غذایی در ایران نسبت به دیگر بخش‌ها، صنعتی جدیدتر به شمار می‌رود و به این دلیل نیاز به حمایت‌های بیشتری دارد. اکنون ایران در سال ۱۳۰ هزار تن محصولات کشاورزی تولید می‌کند و درصورتی‌که صنایع غذایی در کشور متناسب با تولیدات کشاورزی رشد نداشته باشد، ارزش‌افزوده‌ای که در این صنعت است به‌کلی از دست خواهد رفت. همچنین بر اساس افق ۱۴۰۴ ایران باید میزان تولید محصولات کشاورزی را به ۳۰۰ هزار تن برساند. درصورتی‌که ایران بتواند به این سطح از تولید دست یابد، باید برای صنایع تبدیلی و غذایی هم سیاستگذاری مناسبی در نظر گرفته شود.
بررسی‌ها نشان می‌دهد صنایع غذایی بالاترین سهم را در ایجاد اشتغال در کشور داشته است و پیش‌بینی‌ها بر این نکته استوار است که این بخش امکان توسعه اشتغال در اقتصاد کشور را بیش از سایر بخش‌های صنعتی خواهد داشت. صنایع مواد غذایی به تنهایی ۸/۱۶ درصد از کل اشتغال صنعتی کشور را از آن خودکرده‌اند. یکی از مهمترین عواملی که می‌تواند زمینه توسعه رقابت‌پذیری صنایع غذایی در ایران را فراهم کند، دسترسی به مواد اولیه با کیفیت و قیمت مناسب است. صنایع تبدیلی و غذایی ایران از این نظر دچار مشکل است.
از آنجا که مواد اولیه این صنعت محصولات فصلی است، در زمان خاص و کوتاهی باید تمامی مقدار مورد نیاز از کشاورزان که تمایلی به فروش قسطی و نسیه ندارند، نقدی خریداری شود و به همین دلیل چرخش سرمایه در این صنعت به زمانی طولانی نیاز دارد. بنابراین یکی از بزرگ‌ترین مشکلات تولیدکنندگان به ویژه در صنایع غذایی حجم کلان سرمایه مورد نیاز است.
امنیت غذایی در مرتبه اول، درآمد ارزی حاصل از فروش مواد غذایی و اشتغال‌زایی در مرتبه دوم موجب شده است تا صنعت غذایی یکی از صنایع اصلی، مهم و پیشران رشد اقتصادی در کشور محسوب شود . امنیت غذایی، نگرانی اصلی ۲۰ سال آینده کشور است که در سند توسعه چشم‌انداز به عنوان یکی از شاخص‌های کلیدی و یکی از اهداف توسعه‌ای مطرح شده و از طرف دیگر معضل بیکاری، چالش فعلی و حال حاضر کشور است. این دو نگرانی توامان باعث می‌شود سیاستگذاران نگاه ویژه‌تری به صنایع غذایی در کشور داشته باشند. صنعت غذایی جزو صنایعی است که هم به لحاظ گستردگی بازار منطقه‌ای و جهانی، جنبه صادرات و ارزآوری و ایجاد اشتغال دارد و هم به جهت گستره مصرف مواد غذایی در داخل به عنوان کالاهای ضروری و نسبتاً ضروری برای تامین امنیت غذایی مهم و با ارزش تلقی می‌شود. همچنین با توجه به اینکه در خیلی از حوزه‌ها صنعت غذایی همپای علم روز دنیا پیشرفت کرده و جزو صنایعی است که کمتر وابستگی به خارج دارد و البته در حوزه‌های بسته‌بندی و صنایع تکمیلی و تبدیلی و زیرساخت‌های اساسی صادراتی همچنان مشکلات پابرجاست، از این‌رو حمایت کارشناسانه و اصولی از صنعتگران و واحدهای تولیدی مواد غذایی به یقین موجب توسعه و سرعت گرفتن رشد اقتصادی در کشور می‌شود. برای تحقق این هدف مهم، رفع موانع سد راه تولید مواد غذایی و رعایت مقررات مربوطه در این حوزه و حذف قوانین زائد، مخل و دست و پاگیر بهره‌وری و رقابت‌پذیری جهانی در این صنعت را افزایش داده و خالق ارزش افزوده و اشتغال‌زایی بیشتری در این صنعت خواهد شد.
مطابق با گزارش‌های مرکز آمار ایران، سازمان توسعه تجارت و گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، عمده‌ترین فعالیت‌های صنعتی در ایران، از نظر ارزش‌افزوده، در بخش صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی، تولید فلزات اساسی، صنایع تولید مواد غذایی و آشامیدنی، صنایع تولید سایر محصولات کانی غیرفلزی و صنایع تولید زغال کک، پالایشگاه‌های نفت و سوخت‌های هسته‌ای صورت می‌گیرد. بنابراین توجه به ساختار فعلی و دقت در گزارش‌های نهادهای مذکور نشان می‌دهد غیر از صنایع تولید مواد غذایی و آشامیدنی، عمده بخش صنعت در ایران بر صنایع مبتنی بر نفت و گاز و مواد معدنی متمرکز شده است و همچنین مطابق با آمارهای مرکز آمار برای کارگاه‌های صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیشتر، سهم صنایع غذایی از کل اشتغال در حوزه صنایع ۱۰ نفر کارکن و بیشتر، ۵۱ /۱۶ درصد است که خود به خوبی از اهمیت این بخش در اشتغال‌زایی یاد می‌کند .
سهم فعالیت‌های مختلف از کل ارزش افزوده در کارگاه‌های صنعتی ۱۰ نفر کارکن و بیشتر، صنایع تولید مواد و محصولات شیمیایی، تولید فلزات اساسی و صنایع مواد غذایی و آشامیدنی به ترتیب 71 /26، 03 /18، ۷۷ /۱۰ از کل ارزش افزوده در صنایع ۱۰ نفر کارکن و بیشتر را به خود اختصاص داده‌اند که سهم بخش کشاورزی در تولید ناخالص داخلی ایران حدود ۱۵ درصد و سهم صنایع غذایی از کل صنعت ایران نزدیک به ۱۶ درصد است.
آمارهای گمرک نشان می‌دهد بیش از ۷۰ کشور دنیا مقصد صادرات صنایع غذایی در ایران بوده‌اند اما بیشترین حجم صادرات صنعت غذا به دو کشور همسایه عراق و افغانستان صورت گرفته است که هم نوید رشد فزاینده صنعت غذایی را می‌دهد و هم اینکه نشان‌دهنده زیرساخت‌های ناکافی در این حوزه است چرا که عمده صادرات صنایع غذایی تنها با دو کشور همسایه انجام شده است.
با عنایت به سند چشم انداز و سیاستهای صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در مجموعه قوانین بالا دستی و احکام مطرحه مبنی بر تعیین سهم این صنعت در اقتصاد کشور و لزوم دستیابی به آن و همچنین تکالیف قانونی مندرج در موادي از برنامـه ششـم توسعه در این رابطه ضروري است از ظرفیت تشکل های صنایع تبدیلی و تکمیلی در بخش کشاورزی در جهت مردمی کردن و درون زایی اقتصـاد در راسـتاي اجراي سیاستهاي کلی اقتصاد مقاومتی و سیاستهاي کلی برنامه ششم توسعه ابلاغی مقام معظم رهبري در برنامه هفتم توسعه اسـتفاده نمود.
فدراسیون تشکل های صنایع غذایی (فدراسیون تشکل های صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی) بمنظور حفظ جایگاه صنعت غذایی به عنوان یکی از صنایع مهم و پیشران رشد اقتصادی با بنیه کارشناسی قوی و اجرایی ، پتانسیل زیادي در جهت نوآوري در فرآیندهاي تولیدي و خدماتی داشته که نهایتـا منجـر به رشد صادرات و افزایش کارایی و تقویت بنیه اقتصاد کشور گردد .
ضعف نهادهاي خدماتی و پشتیبان یا نهادهاي خدمات کسب و کـار یکی از چالشهاي جدي عرصه صنایع تبدیلی و تکمیلی در بخش کشاورزی درکشور است. صنایع غذایی و کشاورزی کوچک توانایی آن را ندارنـد کـه بـه طـور مسـتقل مسائل مالی، فنی، بازاریابی، فروش و غیره خود را حل کنند، بلکه لازم است بـه گونـهاي ایـن نـوع خـدمات حیـاتی را بیرون از مجموعه خود دریافت کنند. علت شکست بسیاري از سرمایه گذاريها در این بخش نیز به همین مسـاله بـاز میگردد. چرا که سرمایه گذاران در ابتدا به علت نا آگاهی از مسائل فنی، اقتصادي، مدیریتی، بازاریابی و غیره، هزینـههاي مربوط به این حوزه‌ها را در محاسبات خود نادیده گرفته و به علت پیچیدگی این گونه خدمات، از توانـایی انجـام آنها در سطح مطلوب نیز برخوردار نیستند.
فدراسیون تشکل های صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی می تواند در شکل گیري و تاسیس کسب وکارهاي مسـتقل و جدیـد در مجموعه صنایع غذایی کشـور توسـط متقاضیان (اعم از دانش آموختگان دانشگاهی، دانشجویان در شرف دانش آموختگی، صاحبان ایـده، سـرمایه گـذاران خارجی و …) با توجه به نیاز مبرم آنها به هدایت صحیح و آگاه سازي نقش کلیدی در جلوگیری از اتلاف منابع و حرکت به سمت مسیر توسعه کشور داشته باشد ، چرا که آسـان سـازي اجراي فرآیند شکل گیري ایده به عمل همراه با کاهش خطر از دست رفتن فرصتهاي شغلی با رویکـرد بـرآورد نیـاز واقعی جامعه از یک کسب و کار به ارائه راهکار بهینه و خدمات نوین منجر و موجب پایداري آن خواهد بود.
در انتها تقاضامندم دولت ، مجلس ومجمع تشخیص مصلحت نظام با توجه فرمایشات مقام معظم رهبری در دیدار با اعضای محترم هیات دولت(سال۱۳۹۴) مبنی بر تمرکز بر توسعه روستاها (با حضور صنایع تبدیلی و تکمیلی در روستاها و برخی شهرها) و همچنین اهمیت جایگاه صنعت غذایی به عنوان یکی از صنایع مهم و پیشران رشد اقتصادی، نقش فدراسیون تشکل های صنایع تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی بعنوان تنها نهاد مستقل و تخصصی در حوزه صنایع غذایی را بصورت شفاف بیان داشته و نحوه چگونگی استفاده از دانش انباشته در این تشکل را اعلام دارند.
- نویسنده : دکتر محسن راجی اسدآبادی
Friday, 26 April , 2024