احسان انصاری/ در سال های اخیر تحریم های بین المللی مهم ترین عامل وضعیت نابه سامان اقتصادی ایران بوده است. از زمانی که ترامپ از برجام خارج شد و تحریم های اقتصادی ایران دوباره از سر گرفته شد میزان فروش نفت ایران کاهش یافت و مراودات اقتصادی ایران با کشورهای جهان با موانع جدی مواجه شد.به همین دلیل موضوع پرونده هسته ای ایران یکی از مهم ترین چالش های دولت رئیسی برای تحقق وعده های اقتصادی است که وی به مردم داده است. رئیسی تنها در شرایطی می تواند به وعده بهبود وضعیت اقتصادی مردم عمل کند که تحریم های بین المللی علیه ایران برداشته شود. تحریم ها نیز در شرایطی برداشته می شود که عزم جدی در دولت برای مذاکرات هسته ای با کشورهای غربی وجود داشته باشد. در چنین شرایطی دولت رئیسی با تأخیر در تصمیم گیری درباره مذاکرات مواجه است و براساس استراتژی که برای خود تعیین کرد تلاش کرد با تأخیر در آغاز مذاکرات از طرف مقابل امتیاز بگیرد.
اقتصاد ایران در چه وضعیتی قرار دارد؟
براساس داده های رسمی تنها در سال های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ و بر اثر ندانم کاری ها و تسخیرشدگی نظام قاعده گذاری اقتصادی توسط گروه های غیر مولد، اقتصاد ایران بین ۱۲ تا ۱۵ درصد کوچک شده است. در کنار کوچک شدن اقتصاد در سه دهه گذشته ما شاهد افول اقتصاد ملی در مقیاس جهانی نیز بوده ایم. گزارش های رسمی وزارت کار بیانگر این است که در سال های ۱۳۹۰و ۱۳۹۱و یک در اثر بروز موج اول تحریم ها پنج میلیون نفر به تعداد فقرای کشور افزوده شده است.این در حالی است که تحریم ها شدید ترین شکل فقر یعنی فقر خوراکی را نیز تشدید کرده است.در نتیجه در شرایط ترکیبی امروز که ما با تحریم ها،سقوط قیمت نفت و ظهور کرونا مواجه هستیم شرایط کشور آبستن اتفاقات ناگواری در زمینه اقتصادی خواهد بود. براساس گزارش ارائه شده توسط مرکز پژوهش های مجلس در سال ۹۹این احتمال وجود دارد که اندازه اقتصاد ایران بین ۵/۷تا ۱۱ درصد کوچک تر از گذشته شود.نکته دیگر اینکه به دلیل کرونا از بین دو میلیون و هشتصد هزارنفر تا شش میلیون و چهارصد هزار نفر نیز شغل خود را از دست خواهند داد.این اتفاقات در شرایطی ممکن است رخ بدهد که اقتصاد ایران از جنبه های مختلف تحت فشار است. از یک طرف فروش مهم ترین منبع درآمدی اقتصاد ایران یعنی نفت با چالش های جدی مواجه شده و از سوی دیگر میزان صادرات ایران نسبت به گذشته کاهش داشته است.این در حالی است که به دلیل شرایط تحریم ها دریافت پول ناشی از صادرات نفت نیز بسیار دشوار شده است.رشد اقتصادی ایران در سال های اخیر منفی شده است.کلیدی ترین نسبت اقتصادی که نسبت سرمایه گذاری به تولید ناخالص داخلی باشد، از دولت های نهم و دهم و حتی اواخر دولت هشتم تا کنون در پایین ترین رتبه خود در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا قرار دارد.
تأثیر به نتیجه نرسیدن مذاکرات هسته ای بر اقتصاد ایران
بازار ارز ماههاست که هر صعود و نزولی در قیمتها را به واسطه اخبار مربوط به برجام تجربه میکند. در این ماهها گرچه اتفاقات داخلی مهمی مانند انتخابات ریاست جمهوری رخ داد اما بازار ارز نسبت به تمامی اتفاقات داخلی تقریبا خنثی بوده و فقط و فقط چشم به وین دوخته است. روندهای سینوسی شدید بازار ارز در ماههای اخیر نشاندهنده توجه کامل فعالان بازار ارز به تحولات مذاکرات احیای برجام است. به همین دلیل هم است که بسیاری از کارشناسان معتقدند هر یک روز تاخیر در تعیین تکلیف برجام برابر است با دور شدن از ثبات ارزی و در مقابل تثبیت اوضاع نوسانی بازار. تمامی کارشناسان اقتصادی و همچنین نهادهای تحقیقاتی داخلی قیمت دلار را برای نیمه ابتدایی امسال به واسطه احتمال احیای برجام کاهشی پیشبینی میکردند، اما این اتفاق رخ نداده و در شرایط کنونی همچنان شاهد افزایش قیمتها در بازار ارز هستیم تا جایی که بسیاری از کارشناسان اکنون متفقالقول هستند در کوتاه مدت نتیجهای از برجام حاصل نخواهد شد و این گفتوگوها طول خواهد کشید بنابراین شاهد روند ملایم افزایش نرخ ارز خواهیم بود. این وضعیت فقط به بازار ارز ختم نمیشود و انتظار برای احیای برجام و فرسایشی شدن روند مذاکرات در سایر بازارها نیز نمود پیدا کرده است؛ بازار بورس، مسکن و خودرو همگی چشم انتظار طلوع برجام از وین هستند و حالا با اعلام تاخیر خودخواسته ایران در احیای برجام سرخورده و ناامید شدهاند.نکته دیگر اینکه در صورت احیای برجام دردولت رئیسی، عدم پذیرش لوایح افایتیاف، مانع مهمی است که باعث خواهد شد احیای برجام، نتواند بهسرعت گرهگشای مشکلات اقتصادی باشد؛ زیرا به فرض برداشته شدن تحریمها اگر لوایح افایتیاف پذیرفته نشود تبادل مالی و بانکی با دنیا امکانپذیر نیست. بحران اقتصادی، تورم، آسیب های ناشی ازکرونا و همچنین به راه افتادن موج اعتراضات در ایران قاعدتا جای تعلل و بازبینی چندانی برای اصلاح اقتصادی ایران نمیگذارد. از سوی دیگر اکنون با کاهش سطح بازرسیهای آژانس به تاسیسات هسته ایران، آمریکا نگران فعالیتهای ایران است و ممکن است در این ماههای تاخیر شروع به سنگ اندازی در روند مذاکرات کند.
اقتصاد ایران پس از توافق احتمالی
به نتیجه رسیدن مذاکرات می تواند چشم انداز جدیدی برای اقتصاد ایران به وجود آورد که بر اساس آن می توان به رشد اقتصادی امیدوار باشیم زیرا در این صورت امکان سرمایه گذاری ، ایجاد شغل و افزایش نرخ اشتغال را به دنبال دارد و موجب ثبات در بازارهای داخلی می شود.از سوی دیگر برداشته شدن تحریمهای نفتی عامل مهمی در ایجاد منابع ارزی جدید و جلوگیری از نوسان بازار ارز و سایر بازار داراییها خواهد شد. با برداشته شدن تحریم همچنین روابط بین بانکی ایران و سایر کشورها میتواند برقرار باشد تا جریان سرمایه را که لازمه توسعه تجارت است، تسهیل کند. در این صورت امکان جلب سرمایه گذاری خارجی به وجود می آید زیرا اکنون بخش های زیربنایی مانند نفت نیازمند سرمایه گذاری زیربنایی هستند و به این حوزه ها باید انتقال تکنولوژی اتفاق بیافتد و سرمایه های جدید وارد آنها شود تا در آینده بخش نفت برای صادرات بتواند قابلیت رقابت با سایر رقبای عضو اوپک و خارج از اوپک را دارا باشد.نکته مهم اینکه ا گر تحریم ها برداشته شود اما ایران به افایتیاف که یک ابزاری است برای سیال کردن جریان سرمایه و مراودات مالی نپیوندد، طبیعی است که دچار نوعی خود تحریمی خواهیم شد.از این رو در شرایط کنونی تصمیم برای پیوستن به افایتیاف به همان اندازه اهمیت دارد که مذاکرات وین اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار میدهد.
Tuesday, 25 February , 2025